We maken het onszelf moeilijker...
Iedere professional in het publieke of sociale domein weet dat samenwerking noodzakelijk is om de voor samenleving of doelgroepen gewilde opbrengsten te realiseren. Tegelijkertijd wordt samenwerking vaak ervaren als lastig, improductief, werkdruk verhogend of concurrerend met “ons eigenlijke werk”. Ook speelt nogal eens de overtuiging dat samenwerkingspartners dwarsliggen en niet doen wat écht nodig is.
En dus wordt samenwerking vermeden of dichtgetimmerd in procedures en regels. Ook wordt als remedie gezien, dat “wij” de regie en de voortrekkersrol krijgen en dat “ons” doorzettingsmacht wordt gegund, zodat “wij” samenwerking kunnen forceren. Van cliënten, patiënten, bewoners, burgers, leerlingen, studenten, deelnemers of klanten, wordt nogal eens gevraagd om zich professioneler te gedragen en meer begrip op te brengen voor de moeilijke omstandigheden waaronder “wij” werken. Datzelfde geldt voor de bonuspartners die zij meebrengen: de partners, broers of zussen, kinderen, vrienden voor het leven, papa en mama, opa of oma, straat- en buurtgenoten , vrijwilligers of bijvoorbeeld mantelzorgers. De collega’s ‘van achter de heg’ , uit andere sectoren van het sociale domein of zelfs daarbuiten, moeten zich dienstbaar opstellen aan “ons”. “Onze opdracht weegt het zwaarst”, heet het dan.
... door een collectief misverstand
Het telkens terugkerende misverstand is dat door samenwerking ongelijkwaardiger te maken, deze er wél komt en wél de gewenste resultaten brengt. De praktijk bewijst het tegendeel. Hoe ongelijkwaardiger het samenspel, des te minder kans van slagen en des te meer meningsverschillen, weerstand, genegeerde afspraken, weglopen, conflicten en agressie. Deze “remedies” maken dat samenwerking steeds verder buiten bereik komt te liggen. We maken het onszelf moeilijker!
Dit werkt wél
Samenwerking komt sneller tot stand, is beter vol te houden en effectiever, wanneer deze gelijkwaardig is en gebaseerd op een diepe persoonlijke betrokkenheid. Dit betekent in de eerste plaats dat ieders bijdrage even waardevol is en dat alle participanten de denk-, spreek-, kies-, beslis- en handelingsruimte krijgen, die nodig is. Gelijkwaardig wil niet zeggen dat iedereen dezelfde verantwoordelijkheden en rol heeft. De bijdrage van alle partners heeft even veel waarde, maar de verschillende posities, rollen, verantwoordelijkheden en perspectieven bepalen ieders unieke bijdrage. In de tweede plaats betekent dit dat sprake is van een diepe persoonlijke betrokkenheid, die is gefundeerd op zingeving, empathie en vertrouwen. Samen brengen deze verbinding met diegenen waarmee de samenwerking wordt gezocht.
Ieders zingevende overtuigingen, waarden en normen vormen het persoonlijke kompas dat inspireert om het goede te willen doen en zorgt dat “we” weten en voelen wanneer “we“ dat doen. Leidend is wat “ik” voel en wat er voor “mij” het meeste toe doet in “mijn” leven en werk.
Daarnaast is (zelf)vertrouwen noodzakelijk. In hoeverre geloof “ik” in mijzelf en in “mijn” eigen kracht? En vertrouw “ik” de anderen? Kan en wil “ik” geloven in iemands goede trouw of integriteit, eerlijkheid en de wil om de eigen kracht, kennis, kunde en vaardigheden, volledig in te zetten?
Tot slot is empathie belangrijk. Het vermogen om jezelf te verplaatsen in de gedachten, beleving en gevoelens van de ander én om in verbinding te staan met de eigen gedachten, beleving en emoties. Empathie maakt bewust van de helpende of tegenwerkende gedachten, belevingen en emoties en hun invloed op het voelen, denken en doen van jezelf en de anderen waarmee je te maken hebt. Zo groeit niet alleen de onderlinge betrokkenheid, maar groeit ook het inzicht in wat er nodig is.
Gelijkwaardigheid en diepe betrokkenheid maken samen vanzelfsprekende, gewilde en resultaatgerichte samenwerking mogelijk die ook nog eens duurzamer is. Met als direct gevolg betere resultaten en blijdschap. Want wie wordt er niet blij van successen?
Wat vraagt dit van professionals?
Gelijkwaardige en diep betrokken samenwerking vraagt er om vier stappen te zetten. De komende weken geef ik in vier artikelen sneaky previews van deze stappen.
Jos van der Horst
Dit artikel is een selectie uit de inleiding van het boek ‘Werk samen!’ De professionele aanpak in het publieke domein’ (Uitgeverij SWP 2023) van Jos van der Horst.
