De werkelijkheid van de aanstaande ouders van vandaag verschilt in dat opzicht fundamenteel van die van een halve eeuw geleden. Begin vorige maand kwam de eerste in Nederland geboren baby ter wereld na het inplanten van een embryo. Patiëntenvereniging Freya sprak van de ultieme adoptie, en daar is weinig mee miszegd. Om voor de hand liggende redenen en op grond van uitkomsten van empirisch onderzoek wordt adoptie op zo jong mogelijke leeftijd aanbevolen. Jonger dan door middel van embryodonatie kan natuurlijk niet. En er is ook nog eens het voordeel dat de vrouw haar adoptiekind zelf draagt en baart. Voor partners bij wie ook het IVF-traject niets blijkt op te leveren, is dit een prachtige mogelijkheid.
Het aantal beschikbare embryo’s is beperkt, want ze worden geproduceerd bij IVF-pogingen. De bereidheid om te doneren is echter groot. Dat is niet onverwacht. Het gaat om mensen die maar al te goed weten wat dreigende kinderloosheid betekent. Dat we vandaag zo’n moeite hebben om kinderloosheid te accepteren heeft natuurlijk ook alles met het mede door de wetenschappelijke vooruitgang veroorzaakte maakbaarheidsoptimisme te maken, maar laten we het over de kinderen hebben. Sinds 2004 kan het doneren van sperma niet meer anoniem. De overweging dat het bij het kennen van je afkomst om een mensenrecht gaat is bij die fundamentele beleidswijziging doorslaggevend geweest. Ik heb altijd vraagtekens geplaatst bij het rotsvaste geloof dat het bij de drang om te weten wie je biologische ouders zijn om een natuurlijk drang zou gaan, maar die vraagtekens doen, zodra het recht is geformuleerd, niet zoveel meer ter zake. Het was voorspelbaar dat het aantal beschikbare spermadonoren drastisch zou afnemen nadat anoniem doneren onmogelijk was gemaakt. Als doneren kan betekenen dat je geconfronteerd kan worden met nazaten, kan het de animo om je humane plicht te doen om zeep helpen. Daar was het veel donoren nu juist niet om te doen.
In het geval van embryodonatie wordt het allemaal nog veel ingewikkelder. Ik kan me wel heel goed voorstellen dat je, als je zestien bent geworden, wilt weten wie je ‘echte’ broertjes of zusjes zijn. Dat recht krijgt het kind vanzelfsprekend. Ik neem aan dat ook in dit geval de donerende ouders niet te horen krijgen in welke baarmoeder hun extra embryo terechtkomt. Een volwassene kun je in het volle besef van dat eventuele recht afstand laten doen. Maar het is ook voorstelbaar dat het bij embryodonatie om een vriendendienst gaat en dan zal van anonimiteit helemaal geen sprake zijn.
Naar aanleiding van de commotie rond de pleegouderplaatsing van de Turkse jongen Yunus heb ik mij afgevraagd of het belang dat door de Turkse gemeenschap wordt gehecht aan culturele afkomst wel zo fundamenteel verschilt van het belang dat wij weer aan biologische afkomst zijn gaan hechten. Is het eerste, als het om de identiteit gaat, echt zoveel ouderwetser dan het tweede? Dat wij Nederlanders nagenoeg geen belang hechten aan culturele identiteit, wil niet zeggen dat er aan culturele identiteit geen belang kan worden gehecht. Met die mogelijkheid worden we nu juist in alle heftigheid geconfronteerd. Als wilt je begrijpen in welke verschillende werelden we leven, moet je het belang van dat verschil begrijpen. Het gaat daarbij niet slechts om culturele verschillen, niet slechts om andere culturen met andere waarden en normen, maar daarenboven om het verschil dat er in die verschillende culturen aan het belang van de eigen cultuur wordt gehecht. Waren wij nog maar zo modern dat het ons in alle opzichten om de toekomst van de kinderen ging en niet om welke afkomst dan ook.
