Wie de jeugd heeft, heeft de toekomst. Maar dat zou je niet zeggen als je de afgelopen decennia hebt bijgehouden hoe de jeugd van vandaag in de media verschijnt. Ze wordt daar vooral als probleemjeugd ‘neergezet’. Ze wil genieten, consumeren, gaat voor ‘kicks en ‘thrills’ en is steeds minder betrokken bij politiek en maatschappij. De huidige generatie, zo lijkt het, is een generatie zonder idealen; zonder uitzicht, en daarmee ook: zonder toekomst.
Tegen dat beeld gaat Stijn Sieckelinck in. In zijn proefschrift Het beste van de jeugd bestrijdt hij de gedachte dat de huidige generatie een generatie zonder idealen is. Het proefschrift is een wijsgerig-pedagogische studie. In het boek werkt Sieckelinck een conceptueel instrumentarium uit,waarmee de jeugd wél als idealendrager kan worden gezien, een jeugd met uitzicht, een jeugd die wél de toekomst heeft. Met het door hem ontwikkelde instrumentarium kan zogezegd ‘het beste van de jeugd’ naar voren worden gehaald. En daarmee is het proefschrift bij uitstek een pedagogisch proefschrift. De pedagogiek gaat over het kind, respectievelijk de jongere en de wereld. Opvoeden betekent de wereld voor kinderen en jongeren toegankelijk maken, hen in de wereld inleiden en hun aldus een toekomst verschaffen.
Het beste van de jeugd bestaat uit zes hoofdstukken waarin stap voor stap het begripsinstrumentarium wordt uitgewerkt waarmee de jeugd als idealendrager kan verschijnen. Het eerste hoofdstuk is oriënterend van aard. Sieckelinck onderzoekt het gebruik van idealen binnen de sociale wetenschappen, met name de ontwikkelingspsychologie, en komt tot de conclusie dat die doorgaans als negatief worden beschouwd. Vervolgens komt hij tot een begripsanalyse: een ideaal is een voorstelling van een nog niet gerealiseerde (excellente) situatie; zo’n ideaal motiveert en zet aan dit ideaal als levensideaal na te streven. Het tweede hoofdstuk gaat over idealen in de opvoeding. Vanuit meerdere invalshoeken zijn die de afgelopen jaren bekritiseerd. Sieckelinck bespreekt die kritieken. Je zou die als volgt kunnen samenvatten: idealen ontnemen het zicht op de werkelijkheid; ze vervormen die en dragen het gevaar in zich totalitair te worden. Het volgende, derde hoofdstuk gaat daar nader op in. Sieckelinck benadrukt in dit hoofdstuk de persoonlijke vormgeving en beleving van idealen. Idealen kunnen niet alleen sociaal-maatschappelijk zijn, maar ook persoonlijk, niet alleen substantieel, maar ook deliberatief, respectievelijk procedureel, niet alleen moreel, maar ook non-moreel. In een pluriforme samenleving als de onze kunnen idealen niet anders dan individueel zijn en daarmee ook: contextgebonden. Idealen zijn kortom gedifferentieerd.
Het vierde hoofdstuk gaat over het ‘geven om’ en ‘het staan voor’ idealen. Agency is hier het grondbegrip. Sieckelinck vertaalt dat met actorschap. Via dit begrip zoemt hij in op de drager van idealen en de wijze waarop die dat doet: door om idealen te geven en voor idealen te staan. Het hoofdstuk is het draaipunt van het proefschrift. Want hier komt Sieckelinck uit op de jongere als idealendrager, anders gezegd: op het subject van idealen. Van daaruit komt hij uit op engagement en commitment. En daarmee op moraliteit, op het nemen van initiatief en het dragen van verantwoordelijkheid. Het zijn bij uitstek klassieke pedagogische thema’s. Het voorlaatste hoofdstuk, het vijfde, gaat over passie. Hier maakt Sieckelinck een uitstapje naar ‘geradicaliseerde’ jongeren. Deze jongeren hebben in tegenstelling tot de meeste van hun generatiegenoten niet zozeer te veel idealen; hun passie voor idealen heeft bij hen de overhand genomen. Passie wijst Sieckelinck echter niet af. Sterker nog: om idealen geven en voor idealen staan, gaat niet zonder betrokkenheid, emotie, niet zonder passie. In het laatste hoofdstuk, ten slotte, onderzoekt Sieckelinck twee gebieden waar jongeren en hun idealen aan bod kunnen komen: het zogenoemde praktisch idealisme en burgerschapsvorming. Het eerste combineert het nuttige (het nastreven van een maatschappelijk ideaal) met het aangename: bijvoorbeeld het opzetten van een vakantiedorp voor weeskinderen in een ontwikkelingsland. Hier kun je echter nog niet spreken van het staan voor idealen. Sieckelinck ziet deze vorm van het hebben en nastreven van idealen als een opstapje naar meer geëngageerde vormen. Burgerschapsvorming is zo’n vorm. Daarin kunnen jongeren niet alleen oefenen met actief burgerschap, maar ook met tolerantie. Via het uitoefenen van burgerschap kunnen idealen worden opgewekt, tegen elkaar worden afgewogen en via dit afwegingsproces ook aan diepgang winnen. Maar dat niet alleen. Het uitoefenen van burgerschap ziet Sieckelinck ook als een middel om bij jongeren de passie voor idealen op te wekken en tegelijkertijd een teveel aan passie te temperen.
Met Het beste van de jeugd heeft Sieckelinck de weg geplaveid voor een pedagogische benadering van de jeugd van vandaag de dag. De condities waarin jongeren opgroeien zijn de afgelopen decennia grondig gewijzigd. Dat vraagt om een nieuwe benadering. Niet een van registreren, aanpakken en normaliseren zoals veel sociale wetenschappers tegenwoordig voorstellen. Maar een die mikt op agency en het dragen van idealen. Hoe precies? Dat geeft Sieckelinck niet aan. Met zijn conceptueel instrumentarium biedt hij slechts een denkweg. Vanuit die denkweg zullen we verder moeten gaan: uitvinden hoe met déze jongeren vandaag te dag om te gaan en wel zo dat ze zich tot idealendragers kunnen ontwikkelen. Dat kan niet zonder de vraag te stellen naar ónze idealen en naar de contexten waarbinnen we jongeren op willen laten groeien.Wat willen wij, oudere generatie, eigenlijk met de jongere generatie? De jeugd heeft de toekomst. Maar dat wordt pas mogelijk als wij hun een toekomst voorbereiden.
Stijn Sieckelinck (2009). Het beste van de jeugd. Een wijsgerig-pedagogisch perspectief op jongeren en hun ideal(ism)en. Kampen: Klement. ISBN 978-90-8687-027-1. 312 pagina’s. € 24,95.
Wouter Pols
